Jak wspierać samodzielność u dziecka?
Samodzielność to potrzeba rozwojowa każdego dziecka. W toku doświadczania i podejmowania różnorakich prób, dziecko przyswaja niezbędne umiejętności oraz kształtuje własną autonomię. Oznacza ona, że dziecko samo wykonuje czynności, które znajdują się w jego zakresie.
Nauka samodzielności odbywa się głównie w sposób naturalny – poprzez obserwację, naśladowanie i doświadczanie. Okres przedszkolny to czas, kiedy dziecko wiele rzeczy chce robić samo. Z wiekiem działania samodzielne nabierają intensywności, a także pojawia się bunt na przejawy pomocy ze strony innych osób. Każdy rodzic w pewnym momencie usłyszy od swojego dziecka „Ja sam/sama!”. Rozwój samodzielności u dziecka jest zawarty również w podstawie programowej wychowania przedszkolnego, która określa, iż „tworzenie sytuacji sprzyjających rozwojowi nawyków i zachowań prowadzących do samodzielności” jest jednym z zadań przedszkola.
Rola rodziców, a także środowiska, w jakim wychowuje się dziecko jest niezwykle ważna w procesie kształtowania się jego samodzielności. Może być ona wspierająca lub ograniczająca. Wyręczanie dziecka, zakładanie z góry, że nie jest ono w stanie czegoś zrobić hamuje rozwój samodzielności. W konsekwencji w dziecku wzrasta poczucie bezradności, brak wiary we własne możliwości oraz nawyk szukania pomocy u innych. Pokonując kolejne etapy w nauce samodzielności dziecko przekonuje się, że potrafi pokonywać różne trudności, nabywa umiejętność podejmowania decyzji oraz rozwiązywania problemów. W dziecku wzrasta poczucie sprawstwa oraz własnej wartości.
Rola dorosłych powinna skupiać się na pokazywaniu dziecku, że potrafi. Należy tworzyć działania, w które dziecko jest włączane, pokazywać jak należy coś wykonywać i zachęcać do powtórzeń. Z czasem pomoc osoby dorosłej powinna być stopniowo wycofywana na rzecz samodzielnego działania dziecka. Przy czym dziecko musi mieć świadomość, że zawsze może liczyć na wsparcie rodzica/opiekuna. Dziecko powinno mieć stwarzane sytuacje sprzyjające usamodzielnieniu się w zakresie samoobsługi, komunikowania się z otoczeniem, rozwiązywania problemów oraz samodzielnego myślenia.
Należy dawać dziecku przestrzeń do popełniania pomyłek (np. założony but na nieodpowiednią nogę, czy krzywo zapięte guziki). Nie należy wówczas dziecka krytykować, skupiać się na porażce. Motywacją do dalszych prób jest pochwała oraz docenianie jego starań.
Co robić, aby wspierać samodzielność dziecka? Poniżej kilka wskazówek:
1. Pomoc tylko wtedy, gdy jest to konieczne
2. Zapewnienie bezpieczeństwa i nadzorowanie wykonywanej czynności
3. Zapewnienie dziecku odpowiedniej ilości czasu na wykonanie danej czynności
4. Pozwolenie na popełnianie błędów
5. Wspieranie w przypadku porażki
6. Chwalenie każdego przejawu samodzielności i docenianie włożonego wysiłku
7. Proponowanie dziecku wyboru
8. Okazywanie zrozumienia
9. Współpraca z przedszkolem
10. Angażowanie dziecka w domowe czynności
Samodzielne dziecko wyrośnie na samodzielnego dorosłego, który będzie sobie radził z wymaganiami i trudnościami, jakie będzie mu stawiać życie. Będzie dorosłym, który będzie potrafił podejmować własne decyzje i bronić swojego zdania. Warto zachęcać dzieci do samodzielności!
Magdalena Pasieka
Bibliografia:
Gruszczyk-Kolczyńska E., Zielińska E., Dwulatki i trzylatki w przedszkolu i domu. Jak świadomie je wychowywać i uczyć, Centrum Edukacyjne Bliżej Przedszkola, Kraków 2012
Schaffer H.R., Psychologia dziecka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005