Jak zachęcić dziecko do rozmowy?
Rodzice często mówią o tym jak trudno im rozmawiać z dziećmi o ich samopoczuciu i o tym, co się aktualnie u nich dzieje. Czasami sami nie wiedzą, jak rozpocząć rozmowę i zadać odpowiednie pytania, albo dziecko zbywa ich krótkimi odpowiedziami typu – „wszystko ok”, „jest dobrze”, „nie pamiętam, co było w szkole/przedszkolu”. Przez takie odpowiedzi niestety rodzic nie jest w stanie dowiedzieć się o sukcesach dziecka, jego kontaktach z rówieśnikami, jak i o problemach, które mogą negatywnie wpływać na rozwój emocjonalny i psychiczny dziecka, co będzie przyczyniać się do zachwiania poczucia własnej wartości i niskiej samooceny. A przecież okazywanie zainteresowania i zrozumienia to podstawa w relacji między rodzicami a dzieckiem. Istotne jest to, aby dziecko mogło czuć się bezpiecznie i na tyle swobodnie, żeby dzieliło się z rodzicami swoimi codziennymi doświadczeniami związanymi z jego nauką i kontaktami społecznymi w szkole czy przedszkolu.
• Jak dowiedzieć się, co aktualnie myśli, czuje i przeżywa Twoje dziecko?
Jak rozmawiać z dzieckiem? Przede wszystkim rodzic musi zacząć mówić mu o tym, jak ważna jest rozmowa. Dziecko powinno czuć się ważnym członkiem rodziny i wiedzieć, że bierze udział przy podejmowaniu decyzji dotyczących wspólnego rodzinnego życia. Kolejnym krokiem jest zadawanie odpowiednich pytań, dzięki którym będzie mogło kształtować poczucie własnego ja, rozwijać swoją empatię i szacunek do siebie i do drugiego człowieka. Podczas rozmowy z dzieckiem kluczowe jest słuchanie oraz nie przerywanie wypowiedzi. W taki sposób okazujemy szacunek oraz dajemy możliwość wypowiedzenia całości myśli.
Nie należy również zaprzeczać uczuciom dziecka („Nie przejmuj się”, „Nie warto płakać”). Poczuje się bardziej zrozumiane, gdy usłyszy: „Widzę, że coś cię smuci”. Wiele dzieci nie potrafi odpowiedzieć na pytanie, dlaczego czuje to, co czuje.
Niektóre powiedzą, że się boją albo są złe, ale pytanie „Dlaczego?” jest dla nich zbyt trudne. Maluch musi zacząć analizować swój problem i jeszcze czuje presję udzielenia rozsądnej odpowiedzi rodzicowi. A jak odpowiedź wyda się dorosłemu mało rozsądna lub mało przekonująca?
Dziecko chce być akceptowane i rozumiane. Stwierdzenie: „Wiem, co czujesz”, nie jest zbyt dobre. Dziecko może nie uwierzyć, gdy zawsze w trudnej dla niego sytuacji będziemy nadużywać tego stwierdzenia. Starajmy się identyfikować z uczuciami dzieci („Pierwszy dzień w szkole musiał być stresujący. Tyle nowych kolegów, nowa klasa, nowe obowiązki”). Jeśli się mylimy, dziecko szybko sprostuje błędne przekonania i domysły.
• Jak rozmawiać z dzieckiem? Wszystko, co warto wiedzieć:
1. Z dzieckiem należy rozmawiać zawsze w komfortowym dla niego miejscu, o podobnej porze – zaraz po wyjściu ze szkoły, czy przedszkola (to szczególnie ważne u młodszych dzieci, ponieważ z czasem mogą zapomnieć o tym, co się dzisiaj wydarzyło), podczas spożywania posiłku, wykonywania wspólnych aktywności lub przygotowując się do snu.
2. Podczas rozmowy należy poświęcić dziecku maksimum swojej uwagi – ważne jest utrzymanie kontaktu wzrokowego i staranie się być na tym samym poziomie – jeżeli dziecko siedzi, należy usiąść obok niego, jeżeli stoi – można kucnąć przed nim. Badania pokazują, że dzieci dokładnie wiedzą, kiedy rodzic jest zainteresowany rozmową, a kiedy skupia się na wykonywaniu innych czynności.
3. Rozpoczynając rozmowę, należy zacząć od opowiedzenia dziecku o swoich doświadczeniach (szczególnie na początku, gdy dziecko niechętnie odpowiada na zadawane pytania). Można opowiedzieć o tym, jak minął dzień lub co wydarzyło się w pracy.
4. Spokojny ton, bycie cierpliwym, nie oceniającym oraz wyrażającym się jasno i precyzyjnie pozwoli na zrozumienie przez dziecko to co rodzic chce przekazać oraz pozwoli na rozwijanie rozmowy. By utrzymać zainteresowanie rozmową, można sparafrazować to, co powiedziało dziecko i przede wszystkim nie należy przerywać.
5. Wspólnie z dzieckiem rodzic może powiedzieć o jednej złej i dobrej sytuacji (pamiętając o tej kolejności), która wydarzyła się w ciągu dnia. Należy pamiętać również o tym, żeby zadawać konkretne pytania związane z jego doświadczeniami, przeżywanymi emocjami, rozwijając jego pewność siebie i umiejętność radzenia sobie z sytuacjami trudnymi.
• Jak rozmawiać z dzieckiem, czyli o czym jeszcze warto pamiętać?
Ważny jest jeszcze jeden aspekt. Rozmowa z dzieckiem to nie wywiad.
Nie można zmuszać go do odpowiedzi, na wszystko przyjdzie czas. Gdy okaże się zainteresowanie i zrozumienie, dziecko po czasie samo przyjdzie i poprosi o kontynuowanie rozmowy. Dlatego tak ważne jest, abyśmy zadawali i odpowiadali na pytania, dopytywali i reagowali na to co mówi dziecko – rozumiejąc, wspierając i szanując je. Oczywiście należy pamiętać o tym, że każde dziecko oczekuje czegoś innego, w zależności od jego osobowości. W związku z tym należy obserwować, jak reaguje na zadawane pytania, analizując jego podejście do rozmowy. We wszystkim chodzi o zachowanie równowagi pomiędzy komfortem dziecka, a skutecznością zamierzonych działań.
Wiktoria Dojnik - nauczyciel grupy Motylki, filia Przedszkola Britannica